آیا امام علی ع با خلیفه اول بیعت کرد ؟
بايد اول ببينيم معناي بيعت چيست؟ بيعت، پيماني است ميان يك شهروند و يك حاكم در راستاي حمايت از منويات و برنامه‌هاي آن حاكم. در تاريخ هم آمده كه اگر بيعتي صورت مي‌گيرد، تسليم منويات حاكم و برنامه‌ها و كارهاي حاكم شدن و از او اطاعت كردن است. در معناي بيعت، اختيار و ميل قرار دارد و اگر كسي بخواهد با زور بيعت كند، به آن بيعت نمي‌گويند. بيعت، معامله است و دو طرف دارد؛ يعني شما مي‌فروشي و ديگري مي‌خرد. اگر جنس شما را به زور به ديگري بدهند و پولش را به زور از جيبش خارج كنند، به اين معامله نمي‌گويند؛ چون معامله دو طرف دارد. بيعت هم همين‌گونه است.
بيعت حضرت علي (عليه السلام) با خلفاء از ديدگاه شيعه
در رابطه با بيعت امير المومنين (عليه السلام) با ابوبکر، ما در منابع شيعه، يك ضعيف هم نداريم كه امير المومنين (عليه السلام) بيعت كرده باشد. مرحوم شيخ مفيد (ره) مي‌فرمايد:
و المحققون من أهل الإمامة يقولون: لم يبايع ساعة قط.
آنچه كه محققين شيعه بر آن عقيده دارند، اين است كه علي بن إبي‌طالب (عليه السلام) به اندازه يك چشم به هم زدن هم با ابوبکر و عمر و عثمان بيعت نكرد.
الفصول المختارة للشيخ المفيد، ص56
بيعت حضرت علي (عليه السلام) با خلفاء از ديدگاه اهل سنت
در روايتي از صحيح بخاري و صحيح مسلم است آمده است:
مادامي كه فاطمه زنده بود ـ 6 ماه بعد از رحلت پيامبر (صلى الله عليه و سلم) ـ ، علي با كسي بيعت نكرد و بعد از اين‌كه خواستند بيعت بگيرند، علي به ابوبکر پيام فرستاد كه به منزل من بيا و عمر را با خودت نياور كه چشم و تحمل ديدن او را ندارم. وقتي ابوبکر آمد، علي فرمود:
و لكنك إستبددت علينا بالأمر.
تو در حق ما ظلم و استبداد كردي.
صحيح البخاري، ج5، ص83
وقتي حضرت فاطمه زهراء (سلام الله عليها) در قيد حيات بود، مردم به حضرت علي (عليه السلام) توجه داشتند و به سخنان او ارزش قائل بودند و وقتي حضرت فاطمه زهراء (سلام الله عليها) از دنيا رفت، مردم به حضرت علي (عليه السلام) بهاء نمي‌دادند.
امير المومنين (عليه السلام)، امام است؛ چه مردم بخواهند يا نخوهند و چه بيعت بكنند يا بيعت نكنند. وظيفه امام (عليه السلام) حفظ شريعت، بيان شريعت،واسطه فيض بودن و إقامه عدل است. براي هر كدام از اين وظائف، اگر مانعي پيش آمد، ساير شئون به قوت خود باقي هستند. از ميان اين وظائف، براي اقامه عدل مانع شدند و وقتي نگذاشتند امير المومنين (عليه السلام) خليفه باشد، امير المومنين (عليه السلام) هم نتوانست عدالت را در جامعه پياده كند. اما براي وساطت در فيض، مانعي وجود ندارد. لذا اگر امير المومنين (عليه السلام) گاهي در صحنه حضور پيدا مي‌كرد و قضاوت مي‌كرد و مشورت مي‌داد، معنايش اين نيست كه با ابوبکر همكاري داشت، ته، امام (عليه السلام) به وظبفه خودش عمل مي‌كرد. وظيفه‌اش تبيين احكام و حفظ شريعت است و براي انجام وظيفه‌اش، در مشورت‌ها و قضاوت‌ها شركت مي‌كرد. بعد از شهادت حضرت فاطمه زهراء (سلام الله عليها)، آن موقعيتي كه امير المومنين (عليه السلام) داشت و مي‌توانست احكام الهي را تبيين كند، لذا آمد اين قضيه صوري را انجام داد تا بتواند به آن وظيفه‌اش عمل كند.
روايت ديگري دارند بر اين‌كه 3 مرتبه آمدند به خانه حضرت فاطمه زهراء (سلام الله عليها) حمله كردند و در مرتبه سوم، حضرت علي (عليه السلام) را كشان كشان به مسجد بردند و در نهج البلاغه آمده است كه مانند شتر دست و پا و دهان بسته، او را به مسجد بردند. الإمامة و السياسة ابن قتيبه دينوري و مروج الذهب مسعودي آورده‌اند:
وقتي علي را به مسجد آوردند، هر چه كردند كه علي با ابوبکر بيعت كند، نتوانستند و زور آن را نداشتند. وقتي ديدند اين‌چنين است:
فمسح أبو بکر يده علي يد علي و علي مضمومة.
در حالي‌كه دست علي بسته بود، دست خود را به عنوان بيعت، روي دست علي كشيد.
اگر اين بيعت است، بله، حضرت علي (عليه السلام) بيعت كرده است. ولي شما ببينيد كه در كجاي دنيا رسم است يك حاكم دست خود را به عنوان بيعت، روي دست يك شهروند بكشد، آن وقت بگويند كه آن شهروند بيعت كرده، نه آن حاكم. اينها در كتب اهل سنت است. چون گفتيم كه شيعه، يك روايت ضعيف هم ندارد كه حضرت علي (عليه السلام) بيعت كرده باشد. اين‌چنين بيعتي روز سوم دفن رسول اکرم (صلى الله عليه و آله و سلم) اتفاق افتاد. البته اين‌كه ريسمان به گردن حضرت علي (عليه السلام) انداختند، من روايت صحيحي نيافتم. ولي اين است كه أباي امير المومنين (عليه السلام) را به دور گردنش پيچاندند و كشان كشان به طرف مسجد بردند. پس بيعت واقعي صورت نگرفته است. اهل سنت هم دو بيعت را نقل كرده‌اند: يك بيعت صوري و يك بيعت اختياري كه امير المومنين (عليه السلام) در آنجا خليفه اول و دوم را رسوا كرده است.